Scheiding is een thema dat me erg nauw aan het hart ligt. Als mama van 4 kinderen binnen een nieuw samengesteld gezin ervaar ik nog elke dag hoe moeilijk het is om alles op elkaar afgestemd te krijgen. Om te proberen balans en evenwicht te vinden in je eigen gezin maar daarnaast ook te moeten rekening houden met de gezinnen van de andere ouders. Het is een dagdagelijkse evenwichtsoefening voor ons als ouder en plusouder maar zeker en vast ook voor de kinderen.
Kinderen hebben twee ouders en reageren op beide. Sterker nog: kinderen reageren ook op de onderlinge relatie van hun ouders! De liefdesband tussen twee ouders fungeert als fundament onder het gezin, net zoals de fundering onder een huis. Het is de basis voor alles daarbovenop. Kinderen ervaren hun basis door het fundament dat de ouders neerzetten. Ouders geven leiding aan het gezin, ieder op hun manier, maar zeker niet willekeurig.
Wanneer dat fundament onder spanning komt te staan, dan schudt het hele huis – inclusief de kinderen – op hun grondvesten. Zelfs als ouders menen dat ze niets laten merken. Je kunt dingen achterhouden, de kinderen zullen er dan niet bewust mee geconfronteerd worden, maar ze zullen er hoe dan ook op reageren. Sommige kinderen protesteren, anderen zwijgen, anderen gaan uitermate lief zijn, nog anderen gaan in de rol van bemiddelaar en proberen zoveel mogelijk oplossingen aan te dragen, sommigen gaan al dan niet partij kiezen, extreem hun eigen weg gaan, zwijgen…
Als ouders uit elkaar gaan, is dat voor kinderen, ongeacht hun leeftijd, een heftige gebeurtenis. Het zet hun veilige en vertrouwde wereld op zijn kop. De ervaring van basisveiligheid en basisvertrouwen die kinderen aan hun gezin ontlenen gaat bij scheiding tijdelijk verloren. Het kind verliest niet alleen het vertrouwen in de ouders (‘zij hebben niet voor alles een oplossing’) maar ook zijn zelfvertrouwen wordt aangetast (‘ben ik het niet waard dat mijn ouders samen blijven?’). Hierdoor komt - ongeacht hun leeftijd - hun veerkracht onder druk te staan. Kinderen en jongeren hebben nood aan een thuis, aan een plek waar ze zich veilig en geborgen kunnen voelen.
ouders en kinderen
Bij scheiding, het verlies van de heelheid van het gezin, moeten kinderen (en volwassenen) door een rouwproces heen, ieder in zijn eigen tempo en op zijn manier. Kinderen hebben ruimte en tijd nodig om met de realiteit van het verlies te leren omgaan, om het verlies te verwerken en het vernieuwde te integreren (bv. zolang het kind hoopt dat zijn ouders opnieuw samenkomen kan hij/zij een nieuwe relatie niet aanvaarden) . Nationaal en internationaal onderzoek geeft aan dat kinderen gedurende een periode van twee à drie jaar op zoek zijn naar een nieuw evenwicht. Dit proces vergt energie die niet beschikbaar is voor de gewone ontwikkelingsopdrachten (rouw/verliestaken versus ontwikkelingstaken). Hierdoor komt de ontwikkeling onder druk te staan. Kinderen stellen het eigen rouwproces vaak onbewust uit tot de situatie wat meer ‘onder controle’ is. Heel wat kinderen vertonen ‘uitgestelde rouw’. Het besef van onomkeerbaarheid van de scheiding kan kinderen ook lange tijd nadien nog intens verdrietig maken. Rouw om iets dierbaars dat je moet achterlaten, verdwijnt nooit helemaal, het blijft voor altijd bij het leven horen.
Voor kinderen wordt tijdelijk een periode van aanpassing ingezet. Aanpassingsreacties zijn een normaal antwoord op een moeilijke situatie. Onderzoek en klinische praktijk leren ons dat het kan gaan om gedrags- en emotionele moeilijkheden, leer- en concentratieproblemen, een stilstand (stagnatie) of terugval (regressie) in de ontwikkeling. Alle scheidingskinderen kunnen gedurende deze periode ‘beschermjassen’ (zie ‘verbinding’) gebruiken, waardoor herstel bevorderd wordt. Naast de gewone en noodzakelijke aanpassingsperiode is er een groep kinderen die een moeilijke aanpassing doormaakt. Dit heeft te maken met de manier waarop de scheiding verloopt . Onderzoek wijst uit dat blootgesteld worden aan conflicten tussen ouders het herstel bemoeilijkt en zelfs onmogelijk maakt. Deze kinderen komen terecht in een relationeel veld dat een blijvende aanslag doet op hun energie. Zij trachten overeind te blijven en ontwikkelen signaalgedrag als antwoord op een situatie die teveel van hen vraagt, als een manier om te overleven in een voor hen bijna onmogelijke situatie. De positie van deze kinderen is alarmerend. Ze groeien op in een omgeving waar de ouders en vaak ook anderen uit het onmiddellijk netwerk, in strijd zijn. Een wereld waarin men polariseert en zwart-wit denkt. Waar ambivalente gevoelens niet toegelaten zijn. Het kan leiden tot ernstige emotionele en gedragsproblemen. Het komt erop aan deze groep kinderen en hun ouders zo snel mogelijk te bereiken zodat de strijd niet verhardt. Het vermijden van conflicten of het hanteerbaar en controleerbaar houden is een belangrijke focus wanneer we herstel van kinderen willen bevorderen.
Om het mogelijk te maken dat kinderen zich ondanks een scheiding goed kunnen ontwikkelen, moet er zorg voor worden gedragen dat de ontbrekende ouder tenminste op een diep zielsniveau aanwezig mag zijn. Als één van de ouders niet aanwezig kan zijn, moet deze tenminste een plekje in het hart van het kind mogen hebben. Daarbij hoort in ieder geval dat ook die kanten geliefd en geacht worden die het van de andere ouder heeft.
Dan kan een kind zich vrij ontplooien met alles wat bij hem hoort. Meestal echter is het voor een ouder pijnlijk of storend als hij of zij deze kanten van de niet meer geliefde partner in het kind ontdekt. Dan worden de gevoelens van verdriet, woede, schuld of wat er ook maar komt, ten onrechte op het kind geprojecteerd en deze voelt zich dan verkeerd.
Als ik tijdens een gesprek merk dat een ouder bij dit thema in de afweer gaat, dat de nekharen overeind gaan staan en dat die mij eerst eens uitgebreid gaat vertellen wat de partner hem of haar allemaal heeft aangedaan, probeer ik om samen in de tijd terug te kijken naar de momenten waarop er nog liefde was. In de meeste gevallen was die tijd er ook -al was het maar voor één nacht- waarin het kind met liefde verwekt werd. Als ouders naar hun kind kunnen kijken met dit beeld in hun hart, kan het kind op zijn beurt zijn hart weer openen voor beide ouders. Dit basisgevoel heeft ieder mens nodig om zijn identiteit te vinden.
